Håsteinsfjorden

RISAVIKA

I den andre enden av historia ligg Risavika som er blitt oljeforsyningsbase, importanlegg for oljeprodukt og utanlandsterminal for ferjetrafikk til Danmark. I eit landskap som tidlegare var landbruksområde og hytteidyllar for landliggarar frå byen etablerte Shell på 1960-talet eit oljeraffineri som var i drift til i 2000.

Tananger, på nordsida av vika, er den gamle tett­staden i Risavika. Staden har vore fiskehavn og losstasjon, og hadde frå 1777 tollstasjon. Det var ikkje minst ei god og trygg hamn på ein strekning som kunne vera utfordrande i dårleg ver. Under eit uver i 1865 skal det ha vore samla over 4000 fiskarar i Tananger. Kystkultursamlingen i Tananger, som har vore under utvikling sidan 1970-talet, har ei stor samling av båtar, bruksgjenstandar og bygningar frå kystkulturen på 1800- og 1900-talet. Samlinga har faste opningstider om sommaren.

I lokallitteraturen blir det lagt vekt på at hummar­eksporten fekk mye å seia for utviklinga av Tananger. På heimesida til Sola historielag blir det referert til at den første hummareksporten ein kjenner til frå Tananger skjedde da den hollandske skipperen Bernt Martens henta ein skipslast levande hummar her i 1672. Etter denne handelen var først Hollenderane og sidan engelskmennene jamt på besøk i Tananger på jakt etter hummar. Rundt 1860 og 1870, kunne det komma 6 - 10 båter frå England for å hente rundt 100 000 hummar i året.

På heimesida til «Tanangers Minne» fortel Atle Skarsten at «Monsane», Mons Gabrielsen Scheie og etterkomarane hans, må tilleggast mye av æra for ­utviklinga av Tanganger til ein blømande tettstad. Mons kom til Tananger i 1797 som los, bygde seg etter kvart opp, blei losoldermann, og etablerte seg i 1796 i eit staseleg hus som seinare er kjent som «Monsahuset». Her fekk han løyve til å drive gjestgiveri. Etter at Mons døydde i 1817 heldt mora, Marta Jonsdatter, fram med drifta av vertshuset og handelen. Det var likevel sonen Gabriel som blei den best kjente mellom monsane, ikkje berre utvida han verksemda i Tananger – han opna m.a. det første postopneriet i Sola, og han dreiv med hummar- og sildehandel og hadde skuter som gikk i Austersjø-fart. Han blei også vald til ordførar og varamann til Stortinget.

FLADHOLMEN FYR

Det er tre historiske fyr i dette området. Det er Kvitsøy fyr, som vi skriv om i kapitlet om Kvitsøy, Feistein lengst i sør, og så Fladholmen mellom Tananger og Rott.

Feistein fyr har vore i drift sidan 1859, men blei automatisert og avfolka i 1989. Det er foreininga Feisteins venner som tar vare på husa. Foreininga arrangerer turar til fyret for eigne medlemmar.

Fladholmen fyr blei oppretta i 1862. Det blei bygt som eit familiefyr og betjent av ein fyrvaktar og husstanden hans fram til det blei automatisert i 1984. I dag består fyret av ei fyrlykt, fyrvaktarbustad, uthus, maskinhus og naust.

Fladholmen fyr er godt kjent gjennom innsatsen til dei to jentene på 11 og 9 år, Bertine og Ester, da faren og to av sønene kollsegla ein januardag i 1894. Faren hadde skyssa mora til fastlandet og var på veg ut att til fyret saman med dei to eldste sønene da dei kollsegla. Jentene følgde med båten i kikkert, og såg at båten velta og at alle tre om bord fall i vatnet. Jentene stengte dei to minste ungane inne på kjøkkenet, fekk ut ein båt, og rodde mot forliset. Dei fekk berre opp att den minste av brødrene, fekk liv i han, og hugsa samtidig å mjølke kua og tenne fyrlykta. Faren og den andre broren drukna. Først dagen etter fekk dei hjelp. Hendinga gjorde så stort inntrykk at ho blei meldt i aviser landet rundt, og historia kom med i Nordal Rolfsens lesebok. I 1992 blei Bertine og Ester heidra med ein statue i Tananger.

Bygningane på Fladholmen er nå i privat eige, men det er fullt muleg å gå i land på holmen, og det går endatil an å leige fyrvaktarbustaden.