Tingholmen: 58°58'09.4"N 5°52'52.6"E / 58.969269, 5.881288

Tingholmen

Tingholmen har eit namn som fort gir assosiasjonar til ein stad der det blei halde ting. Altså ein møtestad for den verdslege og rettslege administrasjonen før vi fekk den ordninga med kommunar og rettsvesen som vi har nå. Somme har tatt det for gitt at den sentrale plasseringa Tingholmen har der Gandsfjorden og Høgsfjorden møtest gjorde at Tingholmen var ein gammal tingplass.

Det er naturleg å tenkje slik. I ordbøkene blir ting tolka som møtestad, marknad, rettsforsamling eller rett og slett ein stad for å gjera avtalar. Men la oss gjera eit forsøk på å finne ut kva vi eigentleg veit om Tingholmen.

Det er murar etter ein husmannsplass på toppen av holmen. Husa må ha ligge vakkert til med utsikt til fjorden på begge sider av holmen.

BUSETTINGA PÅ TINGHOLMEN

Det er ikkje gjennomført utgravingar eller gjort funn av gjenstandar som kan hjelpe oss til kunnskap om den tidlege historia på Tingholmen. Holmen hørte til garden Eltarvåg på fastlandet, og der meiner ein at det har vore busetting like frå vikingetida (800 – 1050).

I mellomalderen kom garden i eiga til kyrkja og biskopen i Stavanger, men så blei han liggande øyde i to hundre år etter Svartedauen. Først midt på 1500-talet finn vi at det igjen er drift i Eltarvåg.

Ettersom folketalet vaks blei det behov for å rydde og ta i bruk nye område for livberging. På 1700-talet fekk Eltarvåg to husmannsplassar, Vier og Tingholmen. Seinare kom det fleire. Tingholmen blei altså busett som husmannsplass tidleg på 1700-talet. Den første husmannsfamilien vi kjenner til er Bjørn Olsen (f. ca. 1677) og kona Helga Oldsdtr. (f. ca. 1685) som fekk slå seg ned på Tingholmen ein gong kring 1730. Det interessante med dei er at dei truleg ikkje først og fremst fekk slå seg ned for å dyrke jorda, sjølv om plassen ga rom for å halde ikkje mindre enn tre kyr. Det viktigaste var fisket.

I eit skifte frå 1755 får vi vita at husmannen på Tingholmen hadde vengebåt, altså ein større båt med overbygning, som gjorde at dei kunne reise lenger vekk på fiske. Bjørn og Helga hadde mange ungar, og mellom desse fleire søner som truleg også deltok i fisket etter kvart som dei voks til. Det var ikkje så vanleg å ha så stor båt. Verdien av båt, naust, hus og krettur gjorde at husmannsplassen på Tingholmen var mellom dei betre i området.

Vi kan følgje busettinga på Tingholmen like fram til ut på 1900-talet. Dei siste som budde her var Thomas Jonasen (f. 1861) og kona Inger Loddervik (f. 1866). Dei overtok det som nå var blitt eit sjølvstendig gardsbruk på Tingholmen i 1891, men eit stykke ut i neste hundreåret overtok dei også småbruket til faren i Galtavigjå, reiv husa på Tingholmen og flytta dei med seg til Galtavigjå. Murane etter husa er framleis godt synlege.

Men korleis var det nå med Tingholmen som tingstad?

DET GAMLE TINGSYSTEMET

Frå 1200-talet og fram til tidleg på 1500-talet omfatta Rygjafylke heile det nåverande Rogaland. Rogaland var rett nok eit gammalt landskapsnamn, men kom i bruk att som namn på fylket først i 1919, i staden for Stavanger amt som hadde vore i bruk sidan 1600-talet.

Frå Rygjafylke blei det kvart år sendt eit fast tal tingmenn til det høgaste trinnet i tingstigen, Gulatinget, som blei halde i Gulen i Ytre Sogn.

Under Gulatinget skulle det vera eit ting for kvart fylke. Under der att skulle det vera ting for kvar fjordung (fjerdedels fylke), og så – i botn – lokale ting for kvart bygdelag.
Det var skipreidene som definerte bygdelaga.

I Rygjafylke var det 32 skipreider. Desse blei delte i eit nordre og eit søndre halvfylke. Skipreidene Høle og Idse hørte først til i det søndre halvfylket, men blei på 1520-talet lagt til det nordre Rygjafylke. I førstninga av 1600-talet blei det halde såkalla fjerdingsting for alle dei 18 skipreidene i det nordre Rygjafylke (Ryfylke) på Hesby (Finnøy). Sidan finn vi at Ryfylke var delt opp i tre fjerdingar, Karmsund, Hemnes og Hesby. Høle var nå ein del av den søre fjerdingen som hadde Hesby som tingstad.

Fogden, eller futen, var den øvste embetsmannen folk flest kunne koma i kontakt med. Futen i Ryfylke hadde sete på Hesby på store delar av 1500- og 1600-talet, seinare på Nedstrand og ein liten periode på Utstein kloster. Det var futen som styrte med bygdetinga. Tinget var eit styringsorgan, samtidig som det var sete for domstolen. Til å hjelpe seg hadde futen ein lensmann i kvart skipreide, ein bonde mellom dei beste i bygda.
Høle skipreide omfatta Dirdalen, Østabødalen, Frafjord, ein del av Gjestal og Riska. Det er i det gamle Riska at Tingholmen hører til. Men det var ingen av husmennene på Tingholmen som blei lensmann i Høle. Lensmennene kom frå Ims, Bergsagel, Høle og andre gode gardar. Staden der ein heldt bygdeting kunne variere, men som regel var det på lensmannsgarden. Høle, som hadde gitt namn til skipreida, var ein slik stad. Frå 1860 var Idse tingstad for Høle tinglag.

Men Riska blei ikkje verande i Høle. I 1624 blei tolv gardar som hadde hørt til i Høle skipreide, men som låg i Vår Frue sokn, overførte til Gand skipreide. Truleg var det Austrått på Høyland som blei brukt som tingstad etter dette.
Da det gamle styringssystemet blei avløyst av ei inndeling i kommunar i 1837, følgde Riska naturleg med inn i Hetland kommune. Først i 1965 blei, som vi har sett, Riska ein del av Høyland og den nye storkommunen Sandnes.
Tingholmen kan nok sjå ut til å ha ei sentral plassering i fjordsystemet, men ikkje så sentral i dei gamle skipreida. Rikdomen og makta låg lenger inne i fjorden. Kan det likevel tenkjast at Tingholmen kan ha vore ein møteplass i tidlegare tider enn dei vi har referert til her?

Tingholmen

fredag

lørdag

søndag

Tingholmen

fredag

lørdag

søndag

Dette nettstedet bruker informasjonskapsler

Tekniske Cookies Data

Statistikk Cookies Data