Ryfrimap

Økstrafjorden

Til og med den elles så nøkterne «Den norske los» har latt seg begeistre av Økstrafjorden. Fjorden «…er et av de fineste områdene i Ryfylke», står det. Og Friluftsrådet sjølve er ikkje mindre begeistra. Det er «den vakreste og luneste fjorden i Ryfylke for alle former for båtliv», reklamerer dei. Her er fine svaberg, område med grøn grasvekst og furuskog, eit levande kulturlandskap og mange stader å ankre, fortøye eller legge til.

Det er vakkert også lenger inn i Økstrafjorden, og gode utvegar for ankring, men det er berre holmane som er regulerte og verna som friluftsområde. Dette er eit vakkert landskap med ein trong fjord omgikk av slake og skogkledde sider. Rik furuskog og fleire varmekjære arter gir ein frodig vegetasjon som går heilt ned til strandkanten.

På fine sommardagar kan det ligga tett med båtar ved Skaholmen og Bergaholmen

SKAHOLMEN OG BERGAHOLMEN

Når ein har passert Foreneset på austsida av fjorden, og kome seg gjennom Hestholmsundet (ver obs på sterk straum ved stigande og fallande vatn), utvider fjorden seg og ein får Bergavika (også kalla Grønnevikjå) på babord side skilt frå hovudlaupet i fjorden med Skaholmen og Bergaholmen. Her har Friluftsrådet eit flott tilrettelagt friluftsområde. Sjølv kallar dei området for eit av dei finaste anlegga for friluftsformål i indre Ryfylke. Det er mange ringar å fortøye i, det er bygt små trebruer mellom holmane og det er tilrettelagt med alle fasilitetar for besøkande.

Historia til staden er knytt til husmannsvesenet. Det var mange husmannsplassar under storgarden Barkeland. Dei fleste låg ned mot sjøen og ut på Barkaneset, men Berget og Nylund låg ned mot Bergavika. Dit tar det av ein veg frå Økstrafjordvegen, men det er ikkje veg heilt ut til holmane. Berget (eller Bergjet som er den lokale nemninga) var ein viktig plass, for her budde sagmeisteren på Barkelandssaga som sto i bekken rett innafor. Plassen Bergjet var i kontinuerleg drift frå 1670 til 1937. Sidan har det vore sommarbustad. Nylund er ein plass like ved, men huset som sto der blei flytta over vika og tatt i bruk som hytte i slutten av 1930-åra.

Nå er det ikkje husmannsplassane som har gitt Økstrafjorden ry som velstandsfjord. Lengst inne i fjorden ligg gardane Økstra og Romsbotn. Økstra er den eldste og den desidert største. Namnet Økstra er tolka som vilter eller ustyrleg. Inst inne i botn av fjorden ligg Sagjå, og vi forstår at det var skogen og saga som var grunnlaget for velstanden. Bygdebokskrivaren, Ernst Berge Drange, som vi lener oss nokså tungt på i forteljingane om gardane, peikar ut Per Gudmundsen Økstra (1818-1890) som ein god representant for dei mange generasjonar av storbønder på Økstra. «Kaksar» kallar han dei. Per Gudmundsen Økstra kom frå storgarden Håland, gifta seg til Økstra i 1847 med Anna Andersdotter Økstra. «Som vanleg i dette sjiktet av velstandsfamilier, var dei to i slekt. Da Per let Økstra over til eldstesonen Gudmund, byrja han for alvor byggja opp Romsbotn, som lenge hadde lege under Økstra, driven av paktarar. Han er stamfar for folka både i Romsbotn og i Økstra i dag», skriv Drange.

FORENESET

Garden med den lange strandlinja på austsida av innlaupet til Økstrafjorden er Fuglastein. Dette var ein av dei største og mest folkerike gardane i Jelsa. Det er og ein av dei tidlegaste og største husmannsgardane i prestegjeldet. Kring 1900 var det 16 husmenn med jord på garden. Mange av husmannsplassane blei seinare småbruk, hytter og feriestader. Ein av dei stadene der det blei rydda husmannsplassar var Foreneset.

Ein av dei som slo seg ned her, på ein plass kalla Gunlaneset, var Rasmus Ånensen Berakvam frå plassen Straumberget. Han var båtbyggar og tok til med skipsverft, men han bygde og fartøy i Barkelandsvågen og på Fuglastein. Det største fartøyet han bygde, fortel Ernst Berge Drange, var galeasen «Ragna» som han bygde for handelsmennene Per og Thore Thorsen på Jelsa i 1876. Christen Christensen, som seinare skulle overta handelen på Foreneset, var deleigar i «Ragna» og førte fartøyet i fleire år.

Det var fleire fartøybyggarar i fjorden, og mange av husmennene hadde arbeid på skipsverfta. I Barkelandsvågen blei det bygt ein skonnert i 1867. Mellom arkivsakene på Barkeland finst skipsteikningar av ein skonnertbrigg på 104 fot som ein antar er utarbeidd av skipsbyggmeister Knud Nielsen på Sand. Etter at desse blei funne blei det uvikla ein ide om å bygge eit nytt skip ut frå desse teikningane, etter kvart marknadsført som eit byskip for Stavanger, men det let seg ikkje gjera å finansiere prosjektet.

I slutten av 1890-åra, i 1898, blei det etablert landhandel og skipsekspedisjon på Foreneset. Etter noen få år overtok Christen Christensen handelsstaden. Christen Christensen hadde vakse opp på Bergjet under Barkeland (sjå ovanfor) og hadde slått seg opp som jekteførar, skipsførar i utanriksfart, og til slutt som reiar. I 1902 overtok han handelsstaden på Foreneset. Han bygde ut staden med større butikk og betre kai, og dei fekk og postopneri og telefonsentral.

Gjennom tre slektledd blei handelsstaden overført frå far til son til Arvid Kristensen (f. 1957) overtok staden i lag med kona Anita Gabrielsen i 1980. Dei bygde nytt hus og dreiv butikken ei god stund, men tida arbeidde ikkje for dei små utkantbutikkan. I 2003 blei butikken på Foreneset lagt ned. I staden er det bygt fleire feriehus med høg standard på plassen som blir marknadsførte under firmanamnet Foreneset Fjordferie.

Foreneset har gjestebrygge og bunkers. Her er det og anløp av hurtigbåt (Hjelmelandsruta).