Rossøysundet

Folk frå fjordbygdene lenger inne i Ryfylke hadde leia si gjennom Rossøysundet når dei skulle til og frå Stavanger. Her er god hamn, og her kunne dei ta ein stopp når dei var verfaste eller trong overnatting. Det ga grunnlag for den gjestgjevarverksemda som utvikla seg her. På Sylsøy tok dei mot overnattingsgjester og skjenka brennevin og øl i alle fall så tidleg som i 1664, iflg. Bjørkvik, og plassen var gjestgjevar- og handelsstad heilt til siste hsumannen, Nils Henrikson og kona hans Grete Sundet, døydde i 1880-åra. Nå er det berre ruinar att eter verksemda her.

Rossøy og den sørvestre kystsona på Fogn er verna gjennom vedtak om omsynssoner i kommuneplanen. I rapporten om vakre landskap i Rogaland, som fylkeskommunen fekk stelt til i 1995, blir det småkuperte terrenget med øyer, holmar og skjer omtala som eit landskap med særprega former. «Flat og blankskurt svabergkyst og mer opprevne partier dominerer i et rikt antall bukter, lune viker og sund og gir et intimt landskapspreg». Kyrkjeskjeret, som ligg i det vestre utlaupet av Rossøysundet, er freda som naturreservat. Formålet er å bevare ein viktig sjøfugllokalitet. Det er forbode å gå i land på Kyrkjeskjeret mellom 15. april og 1. august.

STAVKONSTRUKSJONEN – EIN VESTLANDSK BYGGESKIKK

Det mest tradisjonelle vi finn i byggeskikken frå våre ­trakter er stavkonstruksjonen. Frå Romsdal i nord til og med Ryfylke i sør finn ein ei eiga utgåve av stav­konstruksjonen som ein lenger nord på Vestlandet, og i ­litteraturen, kallar grind. Denne konstruksjonen har såleis vore brukt i vårt område i ubroten, handlingsboren tradisjon gjennom generasjonar. Det er da og ein svært enkel og svært logisk konstruksjon med stor teknisk styrke. Det er interessant at Friluftsrådet valdeein slik konstruksjon da dei ville bygge ly for gjestene sine på Rossøy.

Prinsippet for stavkonstruksjonen er to stavar som er bundne saman av ein dragar som i Ryfylke blir kalt for slindre. Dette dannar eit reis. Reiset er stiva av med kroband som går frå stav til slindre. Stavbygget kan vera sett saman av fleire slike reis. Reisa blir bundne saman med stavlegjer, dragarar, som blir lagt oppå slindrene. Langsidene blir stiva av med kvarkaband som går frå stavane opp i slindra, eller med krossband eller skråband som går frå stav til stav. Nedst og øvst på stavane er det felt inn neglingar . Dette er spikerslag for bordkledningen, på same tid som dei fungerer som avstiving.

Det vanlege på desse bygga er at taket er eit sperretak. Sperrene er felt ned i stavlegja, i mønet er dei felt saman med not og penn. Om det blir lagt tro kan vera avhengig av kva taket skal tekkast med.

Kledningen skulle helst vera av adla furu, men andre treslag blei og brukte. På stavbygg brukte ein ståande kledning med over- og underslag. Kledningen blei lagd margside mot margside med rotenden ned. På dei eldste bygga er kledningen festa med naglar.

Uthus er sjeldan måla. Men det er ikkje det som tar knekken på dei. Om dei ikkje blir rivne, startar forfallet ofte med lekkasje i taket. Men det kan og vera grunnen som lear seg, eller at stavane er plasserte på ei underlag som ikkje er tørt og luftig nok, slik at tilførsel av fukt skaper grobotn for rote. Takmaterialane følgjer den taktekkinga vi finn på stovehusa, men som rednings­aksjonar finn ein oftare at det er lagt plater av ulike slag på uthusa. Det har redda mange hus.

Det eine av stavbygga på Rossøy er bygt av handverkarane Sven Hoftun og Kjell Gunnar Haraldseid på Ryfylkemuseet som lekk i deira vidarutdanning ved NTNU i Trondheim. Utgangspunktet var eit vognhus på garden Randa på Randøy som hadde om lag same storleik som den bygningen Friluftsrådet ønskte på Rossøy. Etter oppmåling og analyse av materialbruken starta arbeidet med å finne høvelege materialar og hogge dei saman. Dette blei gjort i verkstadbygget til museet på Sand før konstruksjonen blei demontert og frakta til Rossøy. Det andre, det sørlegaste, er bygt av Jan Gunnar Helmikstøl.