Reianeset

Dessverre er det ikkje så mye å sjå av dette. Noe blei borte under vegen da utgravingane var ferdige, noe har naturen tatt tilbake etter meir enn 30 år. Det var ein idé om å lage eit kulturminnesenter på Sørbø. Det var ein ganske god idé. Det var eit senter som ville tilby ei reise gjennom 11 000 år, frå istid til nåtid. Det skulle koste 6,5 mill. kr. da reknestykket blei sett opp i 1993. Men det var ingen som ville betale. Så ein må nøye seg med å kjenne på landskapet med kunnskapen om dei som var der først. Det kan vera fint det og, før ein finn vegen tilbake til båten eller bilen og etter kvart får seg eit vellaga måltid i bekvemme omgjevnadar. Men kanskje var det ikkje så gale å vente rundt bålet på det som låg i kokegropa heller. Var dei heldige med jakta, var det kanskje ikkje så verst å leva for ti tusen år sidan heller.

JOHN HAUGVALDSTAD

Turen rundt Reineset går gjennom gardstuna på Nordre og Søre Reianes. Her er eit par hus som blei vurderte som særleg interessante da det blei gjennomført ei registrering av gamle hus i Rennesøy i 1986. Det eine er det gamle våningshuset på Søre Reianes. Huset skal vera bygt i 1710. Noe som gjer at det har høg aldersverdi. Dess større interesse har nok huset fordi John Haugvaldstad var født her. Det var i 1770.

John var den eine av fem søsken på Reianes. Her gikk han på omgangsskule og «fikk en solid kristendomsundervisning» skriv Erling Haaland i ei bok om John Haugvaldstad. «Han lærte også en del rekning. Men kunnskapene i norsk var små, så språkføringen og rettskrivningen ble alltid meget ufullkommen.» John blei konfirmert da han var atten og reiste heimanfrå like etter det og tok seg teneste som gardsgutt på Utstein. Etter ei tid kom han til Haugvaldstad på Mosterøy og blei bonde der. Og så skal vi ikkje gå nærmare inn på familielivet, som blei vanskeleg nok. Men i 1801 fekk han besøk av Hans Nielsen Hauge. Det fekk mye å seia både for John Haugvaldstad og for kristenlivet i Ryfylke.

Haugvaldstad blei haugianar og reiste rundt og talte folk til omvending. Han var den første som torde å legge ut på preikeferd etter at Hans Nielsen Hauge blei arrestert i 1804. Han åtvara mot farar som lurte over alt i det verdslege livet. «Målet var å koma så nær Gud som muleg, og da måtte ein halde seg borte frå alt som kunne øydelegge for dette», skriv Tone Årtun i ei årbok om bedehusa i Ryfylke som Ryfylkemuseet har gitt ut.

I 1810 flytta Haugvaldstad til Stavanger og slo seg opp som ein vellukka forretningsmann. Han var høgt respektert både som forretningsmann og leiar for ­haugianarane, både i byen og i bygdene. «Venene» flokka seg rundt han i eit slikt omfang at det blei for liten plass til å halde samlingar i heimane til folk. Etter å ha prøvd seg på leigemarknaden, og lagt til rette for større ­samlingar i sitt eige hus, organiserte han ei innsamling som blei brukt til reising av Nygatens bedehus i 1845. John Haugvaldstad døydde i 1850. Haugvaldstads gate i Gamle Stavanger ber namnet etter han.

SØRBØ KYRKJE

Sørbø kyrkje ligg ein halvtimes spasertur opp frå brygga i Reianesvågen. For dei som kjem med bil er det ­parkeringsplass ved kyrkja. Sørbø kyrkje er ein av dei fem mellomalderkyrkjene i Rogaland som ligg som perler på ei snor frå Stavanger og innetter fjordane: Stavanger domkyrkje, Utstein kloster, Sørbø kyrkje, Talgje kyrkje og Hesby kyrkje. I tillegg kunne vi og tatt med Avaldsnes kyrkje på Karmøy som ein gong hørte Ryfylke til.

Kyrkja på Sørbø kan vera bygt kring 1140 og hører til første generasjons steinkyrkjer i Rogaland. Truleg gikk det føre seg ei samtidig kyrkjebygging på denne tida som m.a. omfatta domkyrkja i Stavanger, Talgje kyrkje og Sola kyrkje. Ho blei truleg reist av ein lokal stormann, men blei innlemma i Håkon Magnussons kongelege kapell i 1308. Sørbø, Avaldsnes og Fana er dei einaste av dei kongelege kapella som framleis står.

På slutten av 1800-talet gjennomgikk ho det som Riksantikvaren kalla «en hardhendt restaurering». Alt treverk og ein heil del klebersteinsarbeid blei fjerna. Både mellomlalderinventaret og snikkararbeid frå renessansen gikk tapt. Det var da, i 1883, at kyrkja fekk nygotiske glas. I 1966 blei det gjennomført ei ny restaurering, med mål om å føre kyrkja tilbake til den opphavlege forma. Dette førte til nye og store endringar i fasaden, og kyrkja fekk tilbake si romanske form. Etter dette skreiv restaurerings­arkitekten Håkon Christie at Sørbø-kyrkja framsto som «ei av dei stilreinaste romanske kyrkjer i landet – ei domkyrkje i miniatyr». Eit sitat som seinare er brukt i brosjyrer om kyrkja.

Etter år 2000 er det gjennomført ytterlegare restaureringsarbeid, mellom anna for å rette opp att skadar etter den førre. Nå blei sementen erstatta med kalkmørtel, og kyrkja blei kvitkalka.