Lindøy

Etter kvart kom det nye lovar som skulle regulere rekrutteringa til skulen, og det kom nye tankar om korleis ein i teori og praksis skulle få gutane på rett kjøl. Men forestillingane om Lindøy, og Lindøy som trugsmål, levde lenge etter at tvangsmidlane var avskaffa. Gjerseth meiner at Lindøy fungerte aller best som riset bak spegelen for lærar og foreldre som ikkje lukkast med oppsedings- eller lærargjerninga si.

Det positive med Lindøy var at barn ikkje lenger blei kasta i fengsel. Lindøy var ikkje noe fengsel, sjølv om noen kunne oppleve det slik. Og det er mange historier om gutar som greidde seg godt etter å ha vore på Lindøy. Noen var der i mange år. Men kor godt dei greidde seg veit vi eigentleg ikkje så mye om. Styrarane prøvde å følgje opp ein del av dei. Styrarane sytte for at dei fekk karakterbok frå Storhaug skole og ikkje frå Lindøy. Det var ikkje noe pluss verken i kjærleiks- eller arbeidslivet å ha ei fortid på Lindøy.

Det er mange historier om Lindøy. Og det er mange løgner. Det er ikkje så godt å vita kva som er sant og ikkje sant. Det verken har vore eller er så godt å vita kva som alltid er til barnets beste. Eller til beste for dei andre barna, eller lærarane eller foreldra. Kjell Gjerseth dømer ikkje dei som prøvde å skape eit alternativt tilbod på Lindøy, men han stiller spørsmål ved motiva for å sende unge gutar til ei øy i utlaupet av Høgsfjorden.

LARS OFTEDAL
Lars Oftedal (1838 – 1900) var mannen som sto bak redningsheimen på Lindøy, og han var ikkje kven som helst. Berge Furre, historikaren og politikaren, har skrive ei bok på 872 sider om Lars Oftedal, så det er nok å ta av. Samanfatta kan ei seia at han var ein religiøs og politisk leiar i den folkerørsla som hadde sitt nasjonale sentrum i Stavanger.

Siste halvdelen av 1800-talet var ei tid med store endringar. Det var da det moderne Norge blei til. Det gikk føre seg eit økonomisk og sosialt hamskifte der ­tradisjonell autoritet veik for ny økonomisk makt. Klasse­samfunnet braut fram og folk samla seg i nye organisasjonar, folkerørsler, parti og kyrkjesamfunn. I kyrkja var det brytningar mellom det tradisjonelle embetssynet og reform- og lekmannsrørsler. Ei av dei største rørslene var det som blei kalla «den Vestlandske Vækkelse». Det var ei rørsle som kunne samle opp til ti – femten tusen menneske på samlingane sine.

Det var denne tida som ga grunnlaget for den posisjonen Oftedal fekk. Han utvikla det som Berge Furre kallar eit religiøst og filantropisk konsern i Stavanger, «Bethaniastiftelserne», som hadde det største bedehuset i landet, eit nettverk av velgjerdsinstitusjonar for forkomne i samfunnet, mellom desse Lindøy, den største dagsavisa utanfor Oslo, talrike publikasjonar og produksjonsbedrifter.

Oftedal var vekkingspreikaren som drog store ­massar til talarstolen sin, og han var personleg engasjert i reising av ei rekke bedehus. Mellom dei best kjente er «Bethania» i Stavanger og «Bethel» på Judaberg. Berge Furre spør om Oftedal var sjølve jarlen av det mørke fastland. Han gir ikkje eit heilt klart svar på det, men peikar på at verken Hauge-vekkinga, eller den seinare johnsonske vekking slo så sterkt inn som vekkingane kring Lars Oftedal. Det var under han Stavanger blei noe for seg sjølv: «Ein trusmetropol i eit bedehusfylke, eit Jerusalem i eit Kanaan som fløymer av mjølk og sidan av olje», skriv Furre. I skiftande former meiner han at noe av dette har overlevd og har gitt byen og fylket ein særleg mentalitet.

AAGE STORSTEIN
Få av dei som voks opp på Lindøy har sett slike spor etter seg som Aage Storstein (1900 – 1983). Men har var ikkje ein av dei tvangsplasserte, han var son til Hans Henrik Storstein som hadde vore lærar på Lindøy i perioden 1894 – 1898, og som kom att som bestyrar frå 1911. Aage var den eldste av ungane i ein søskenflokk på seks og budde og følgte skulen på Lindøy til han blei så gamal at han måtte skyssast til middelskole i byen. Han begynte tidlege å lage bilde, og da han kom til Stavanger blei han ei del av det kunstnarmiljøet som hadde vakse fram i byen. I 1920 lukkast faren med å reise midlar som gjorde at Aage Storstein kunne reise på studieopphald i Paris.

Både formspråket og innhaldet i bilda til Storstein var nyskapande, og ganske omstridt. Medan dei første bilda var naturalistiske motiv fann han etter kvart fram til kubismen som sitt eige bildespråk. Det gikk ei stund før dette blei ein anerkjent retning i bildekunsten, men ideane vann etter kvart gehør og Storstein «blei ein av dei mest betydningsfulle fornyarane av norsk måleri i det 20. århundre». Det er Åse Ødegaard som skriv det i ei bok om Aage Storstein. Det største og mest kjente arbeidet til Storstein er utsmykkinga i Oslo Rådhus. Han var professor ved Kunstakademiet i Oslo frå 1946 til 1969.

Inntrykka frå Lindøy viser godt att i dei tidlege arbeida til Storstein. Men Lindøy greip inn i livet til Storstein også på ein annan måte. I 1938 gifta han seg med Milfrid («Mosse») Emjellem. Bestefar hennar, Moses Emjellem, var den første bestyraren på Lindøy, Bernt Stueland, som seinare blei lærar i tvangsskulen på Sørvik, var onkelen hennar, og ho ferierte mye på Lindøy i ungdomen. Mosse blei ein kjent bildevevar. Ho vov fleire motiv etter skisser av Aage Storstein. Eit av teppa henner, «Ballade», heng på Utstein kloster.

FARLEG FARVATN
Lindøysundet, sundet mellom Lindøy og Vassøy, har vore eit sterkt trafikkert sund som har stilt store krav til båtførarane. Den 11. august 1911 gikk det riktig gale her. Christian Bjelland hadde vore på tur med lystkutteren «Betty». I sju-tida om kvelden tok dei ut frå Judaberg med kurs for Stavanger. Om bord var i alt 11 personar, mellom dei fleire familiemedlemmar.

I starten var det nokså stille på sjøen, med lita framdrift, men så tok vinden seg opp, og det begynt å regne. Da dei nærma seg Lindøy var det blitt nokså mørkt. Det er matrosen om bord på «Betty» som fortel dette til Stavanger Aftenblad dagen etter. Før dei kom opp under fyret på Lindøy hadde dei sett dampskipet «Sandeid», og dei følgte lanternene til dampskipet heile vegen, men korleis det enn kunne ha seg, så traff «Sandeid» «Betty» om lag på midten, med fatale følgjer for lystkutteren.

«Sandeid overseiler Chr. Bjelland kutter» sto det i Aftenbladet dagen etter. Både Aftenbladet og matros Thomas Rasmussen på «Betty» ser ut til å legge skulda på «Sandeid». Fungerande førar på «Sandeid» hadde ei anna forklaring.

Det tragiske var at «Betty» raskt gikk til botnar, og med båten fire av dei som var om bord: Fru Thora ­Bjelland (kona til Bjelland), kjøpmann Hjalmar ­Thomsen og hustru Josefine og deira son Bjarne.