Rott

Rott er nesten to øyar, berre bunde saman med eit smalt eide. Alle husa ligg på den nordre, eller heimre Øynå, her er også havna med alle nausta, som ligg godt skjerma i vågen som skjer inn mellom dei to øyane. Den søndre, eller Vestra Øynå, også berre kalla «Øynå», har vore beiteland for gardane på hovudøya. Den indre delen av vågen, både nord- og sørsida, er regulert til regionalt friluftsområde.

Det er knytt stor historisk interesse til «Øynå». Her er det gjort mange funn av fornminne som tyder på gammal busetting. Aust på øya er det registrert eit stort bronsealderfelt med spor etter hustufter, rydningsrøyser, gardfar og skålgroper. Rundt denne lokaliteten og lenger sør på øya er det fleire spor etter busetting frå før reformasjonen. Men vi må skuffe dei som måtte ønskje å oppsøke fornminna, det skal eit nokså trena auge til for å finne dei.

I den lokalhistoriske litteraturen blir det opplyst at det skal vera mange eldre hus på Rott, dei eldste husa frå kring 1850, men ingen hus på Rott har kome med i registreringa av gamle hus som blei gjennomført på 1980-talet. Kanskje var det ingen som tok turen ut til Rott da? Men eitt hus veit vi nokså mye om, sjå omtalen av «Sagå» nedanfor.

NRK la vekt på utfordringane livet på Rott hadde bydd på, og det dramatiske farvatnet rundt Rott. Slik også på heimesida til Tanangers Minne, der strandingar, forlis og store losbragder har fått stor plass. Men det er og ei solside med den frodige hagen til Elfrid, dei nennsomt verna losskøytene til Jostein og den finurlege møbelproduksjonen til Oddvar, det sosiale fellesskapet og det gode livet under ein høg himmel. Rott framstår som eit øylandskap med store kontrastar, men med viktige verdiar og sterk tilknyting for dei som har levd liva sine der. Dei som bur der formidlar at det er ein stad å finne ro og fred.

Men Rott har og vore ein stad folk har reist på tur til i mange høve, og særleg for å feire sankthans. Det var slik Elfrid kom til Rott ein vakker sankthanskveld midt på 70-talet. Det var da ho trefte sin Rolf. Søt musikk oppsto, han inviterte ho ut att neste helg, og sidan fekk dei førti år i lag.

SAGÅ PÅ ROTT

Forsamlingshuset, storstova, selskapshuset på Rott, er «Sagå» som er sett opp inst i havna. Her er kaffebar, selskapslokale og kunstnarbustad og ein stad og treffast når folk kjem til øya. Det er eit stort og flott hus i tre høgder, men hadde dei sag på Rott? Nei, dei hadde ikkje sag på Rott. Saga har ei fortid.

«Sagå» på Rott blei bygt i 1917 – på Sand. Der var «Sands Dampsag og Tøndefabrik» etablert rett attmed elveosen alt i 1896. Svend D. Svendsen var ein allsidig kar som m.a. selde materialar for dampsaga, men i 1917 fann han på å bygge si eiga sag, vegg i vegg med dampsaga. «Svensa-saga» var den første saga som blei driven med elektrisk kraft på Sand. I første etasje sto sagene, ei stor og ei mindre til skjering av tønnestav, i andre og tredje etasjen var det lagerplass, ikkje minst for sildetønner. Tre tusen tønner kunne huset romme, og dei blei alle heiste opp med handamakt.

Det gikk godt, det var jamt fem mann i arbeid på saga, og saga tok unna om lag ein fjerdedel av det tømmeret som blei fløytt ned Lågen. Resten blei fordelt på eit par og tjue andre sagbruk. Det meste av trelasten blei seld til kundar langs kysten, frå Sandnes i sør til Bergen i nord. «Svensa-saga» var i drift til 1973, men sto lenge som eit godt synleg og viktig minne om sagbrukstida på Sand.

Men Sand var ikkje berre tømmer og trelast, det var og ein stad med gamle minne om ei gullbelagt hotelltid. Ulla-Førre-anlegga hadde skapt grunnlag for ein vekst i overnattings- og serveringstilbodet, og det var grunnlag for ein draum om ei ny hotelltid. Området med dei to sagene blei peika ut som ei høveleg tomt for eit nytt hotell, og trass sterk motstand både frå høg og låg i vernehierarkiet, blei området regulert for hotell og sagene måtte rivast.

Som alltid i slike saker blir bygningane karakteriserte som kondemnable av dei som vil rive. Ein av dei som såg annleis på det var Rolf Sørbø frå Rott. Han tok turen til Sand for å sjå på saga, tykte ho såg bra ut, fekk ho rive på ettervinteren 1995 og fekk «Rottinget», ei stifting oppretta av dei som åtte jord på Rott, til å gå saman om gjenreisinga. Slik gikk det til at Rott fekk ei flott og romsleg storstove med historie som sagbruk på Sand. Oddvar Rott, den pensjonerte tømraren, var ei drivande kraft i gjenreisinga.